Terapia pedagogiczna
Opracowała: mgr Anna Łuczkiewicz
nauczyciel wychowania przedszkolnego, pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny, oligofrenopedagog, specjalista w zakresie edukacji i wspomagania osób z autyzmem, zespołem Aspergera, arteterapeuta, terapeuta ręki, trener TUS, terapeuta SI
I. Wstęp
Terapia pedagogiczna stanowi integralną część wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, której celem jest wszechstronne wsparcie dzieci z trudnościami rozwojowymi, edukacyjnymi lub emocjonalnymi. Plan terapii pedagogicznej opiera się na indywidualnym podejściu do każdego dziecka, uwzględniając jego unikalne potrzeby, mocne strony oraz obszary wymagające dodatkowej stymulacji.
Podstawą terapii jest dokładna diagnoza funkcjonalna, która pozwala określić kluczowe cele rozwojowe oraz zaplanować odpowiednie metody pracy. Program terapii ma na celu poprawę umiejętności poznawczych, społecznych, emocjonalnych i motorycznych dziecka, jednocześnie wspierając jego samodzielność i przygotowując do dalszych etapów edukacji.
Terapia pedagogiczna realizowana jest we współpracy z rodzicami oraz innymi specjalistami, co umożliwia kompleksowe wsparcie dziecka zarówno w placówce terapeutycznej, jak i w domu.
II. Główny cel WWRD w terapii pedagogicznej
Stymulacja i wspieranie wszechstronnego rozwoju dziecka, aby umożliwić mu pełne wykorzystanie swojego potencjału, poprawę funkcjonowania w codziennym życiu oraz przygotowanie do dalszej edukacji i życia społecznego.
III. Szczegółowe cele terapii pedagogicznej
Rozwój poznawczy:
- Stymulacja uwagi i koncentracji: Ćwiczenie umiejętności skupienia uwagi na zadaniach przez dłuższy czas. Rozwijanie umiejętności podążania za instrukcjami i poleceniami.
- Poprawa pamięci operacyjnej: Ćwiczenia z pamięcią sekwencyjną (zapamiętywanie sekwencji dźwięków, ruchów, obrazków). Rozwijanie umiejętności zapamiętywania informacji z krótkich opowiadań, wierszy, rymowanek.
- Rozwój umiejętności rozwiązywania problemów: Nauka logicznego myślenia poprzez zabawy konstrukcyjne, układanki, puzzle. Ćwiczenia rozwijające przyczynowo-skutkowe myślenie (np. historyjki obrazkowe, sekwencje zdarzeń).
- Kształtowanie umiejętności matematycznych: Rozpoznawanie cyfr, nauka liczenia, rozróżnianie wielkości i kształtów. Rozwój pojęć przestrzennych (nad, pod, obok, przed, za).
Rozwój emocjonalno-społeczny:
- Rozpoznawanie i nazywanie emocji: Ćwiczenie rozpoznawania emocji na twarzach innych osób oraz wyrażania własnych emocji. Nauka radzenia sobie z trudnymi emocjami, jak złość czy frustracja.
- Rozwój empatii i umiejętności społecznych: Wspieranie umiejętności dzielenia się, współpracy i komunikacji z rówieśnikami. Nauka rozwiązywania konfliktów w sposób akceptowalny społecznie (np. rozmowa, proszenie o pomoc).
- Wzmacnianie pewności siebie: Zwiększanie poczucia własnej wartości poprzez pozytywne wzmocnienia i pochwały. Pomaganie dziecku w podejmowaniu inicjatywy i samodzielnych decyzji.
Rozwój umiejętności komunikacyjnych:
- Rozwój mowy czynnej i biernej: Ćwiczenia rozwijające słownictwo (nazywanie przedmiotów, czynności, emocji). Nauka budowania zdań i ich używania w codziennych sytuacjach (np. odpowiadanie na pytania, opowiadanie historyjek).
- Rozumienie mowy i poleceń: Nauka rozumienia prostych poleceń jednoczęściowych, dwuczęściowych, a później bardziej złożonych (np. „Przynieś czerwony klocek i połóż go na stole”).
- Komunikacja niewerbalna: Wspieranie rozwoju gestów, mimiki, postaw ciała w celu ułatwienia komunikacji.
Rozwój motoryki małej:
- Poprawa koordynacji ręka-oko: Ćwiczenia manipulacyjne (nawlekanie koralików, układanie klocków, składanie papieru). Doskonalenie precyzji ruchów dłoni i palców (rysowanie, wycinanie, malowanie).
- Przygotowanie do nauki pisania: Ćwiczenia grafomotoryczne (szlaczki, kreślenie linii, odrysowywanie kształtów). Trening siły nacisku (rysowanie ołówkiem, kredką, pędzlem).
- Zabawy sensoryczne: Praca z materiałami o różnej teksturze (plastelina, masa solna, piasek kinetyczny) w celu pobudzenia zmysłów i poprawy precyzji ruchów.
Rozwój motoryki dużej:
- Poprawa koordynacji ruchowej: Ćwiczenia ruchowe rozwijające koordynację całego ciała (chodzenie po linie, skakanie, przeskakiwanie przeszkód). Gry i zabawy z elementami sportowymi (rzucanie i łapanie piłki, turlanie się, zabawy z hula-hop).
- Ćwiczenia równowagi i stabilności: Wykorzystywanie sprzętu rehabilitacyjnego (np. piłki gimnastyczne, równoważnie). Zabawy z elementami gimnastyki (np. zabawy na materacach).
- Integracja sensoryczna: Wspieranie integracji zmysłów poprzez zabawy angażujące dotyk, wzrok, słuch i równowagę (ścinka wspinaczkowa, zabawy z piłkami).
Rozwój umiejętności samoobsługowych:
- Nauka samodzielnego ubierania się: Ćwiczenia w zakładaniu i zdejmowaniu odzieży (buty, kurtki, czapki), nauka zapinania guzików, wiązania sznurowadeł.
- Samodzielność w codziennych czynnościach: Nauka mycia rąk, zębów, korzystania z toalety, jedzenia posiłków bez pomocy.
- Rozwój samodyscypliny: Kształtowanie rutyn i odpowiedzialności za swoje obowiązki (np. porządkowanie zabawek, sprzątanie po sobie).
Przygotowanie do edukacji przedszkolnej i szkolnej:
- Rozwój umiejętności pracy w grupie: Nauka współpracy z innymi dziećmi podczas zabaw grupowych. Rozumienie i przestrzeganie zasad panujących w grupie, jak również umiejętność czekania na swoją kolej.
- Zdolność do koncentracji na zadaniach: Trening umiejętności wykonywania zadań na czas, utrzymywania uwagi na zadaniu przez określony okres.
- Rozumienie zasad edukacyjnych: Nauka posłuszeństwa poleceniom nauczyciela, rozumienia hierarchii zadań i priorytetów.
Współpraca z rodziną:
- Wsparcie rodziców w pracy z dzieckiem w domu: Opracowanie ćwiczeń do wykonania w domu, które wspierają rozwój umiejętności zdobywanych podczas terapii.
- Edukacja rodziców w zakresie wsparcia rozwoju dziecka: Prowadzenie konsultacji dotyczących metod pracy z dzieckiem, komunikacji, budowania pozytywnych relacji.
- Udział rodziców w terapii: Regularne spotkania z terapeutą, omawianie postępów dziecka oraz wyznaczanie celów na przyszłość.
IV. Zasady pracy
- Indywidualizacja pracy: Każde dziecko traktowane jest jako jednostka o unikalnych potrzebach i możliwościach. Terapia jest dostosowywana do jego poziomu rozwojowego, tempa nauki oraz specyficznych trudności.
- Systematyczność i konsekwencja: Regularne spotkania terapeutyczne, które pozwalają na utrwalanie zdobytych umiejętności oraz wprowadzanie nowych treści stopniowo i systematycznie. Konsekwentne stosowanie technik i metod pracy, aby dziecko mogło lepiej opanować wyznaczone cele terapeutyczne.
- Wszechstronność oddziaływań: Terapia obejmuje różnorodne aspekty rozwoju dziecka: poznawcze, motoryczne, emocjonalne i społeczne, aby wspierać wszechstronny rozwój. Korzystanie z różnych technik terapeutycznych, takich jak integracja sensoryczna, arteterapia, trening umiejętności społecznych, w zależności od potrzeb dziecka.
- Zasada pozytywnego wzmocnienia: Wzmacnianie pozytywnych zachowań i sukcesów dziecka poprzez pochwały, nagrody oraz wsparcie emocjonalne. Skupianie się na mocnych stronach dziecka i budowanie jego poczucia własnej wartości oraz pewności siebie.
- Zasada małych kroków: Wprowadzanie nowych umiejętności stopniowo, zaczynając od prostych zadań i stopniowo przechodząc do bardziej złożonych. Każdy etap terapii jest dostosowany do aktualnych możliwości dziecka, aby uniknąć frustracji i zapewnić sukces na każdym poziomie.
- Współpraca z rodziną: Zaangażowanie rodziców w proces terapeutyczny poprzez konsultacje, wspólne ustalanie celów oraz regularne informowanie o postępach dziecka. Wspieranie rodziców w pracy z dzieckiem w domu, poprzez przekazywanie zaleceń i wskazówek dotyczących codziennych sytuacji.
- Stymulacja wielozmysłowa: Wykorzystanie różnorodnych bodźców sensorycznych (wzrokowych, słuchowych, dotykowych, ruchowych) w celu pełniejszego rozwoju dziecka i wspierania procesów uczenia się. Tworzenie bogatego środowiska terapeutycznego, które angażuje różne zmysły dziecka i pozwala na lepsze przyswajanie umiejętności.
- Atmosfera akceptacji i zrozumienia: Tworzenie bezpiecznej i wspierającej przestrzeni, w której dziecko czuje się akceptowane, niezależnie od swoich trudności i możliwości. Zapewnienie dziecku warunków sprzyjających budowaniu poczucia zaufania do terapeuty oraz radości z uczestnictwa w zajęciach.
- Monitorowanie i ocena postępów: Regularna ocena postępów dziecka w terapii oraz dostosowywanie programu pracy do zmieniających się potrzeb i umiejętności dziecka. Dokumentowanie postępów i wprowadzanie modyfikacji w planie terapeutycznym w zależności od efektów pracy oraz reakcji dziecka na różne techniki i metody.
Przykładowe ćwiczenia do wykonania w domu z dzieckiem
Ćwiczenia wykonywane w domu, z udziałem rodziców, są kluczowym elementem wspomagania rozwoju dziecka. Poniżej przedstawiam przykładowe ćwiczenia, które można wdrożyć w codzienne życie, aby wspierać rozwój poznawczy, motoryczny, językowy i społeczno-emocjonalny dziecka.
- Dopasowywanie par obrazków: Dopasowywanie obrazków przedstawiających te same obiekty lub sceny. Dopasowywanie kształtów do konturów.
- Rozpoznawanie szczegółów: „Co się zmieniło?” – zauważanie zmian w obrazkach. „Znajdź różnice” – odnajdywanie różnic między prawie identycznymi obrazkami.
- Rozpoznawanie i interpretacja: Rozpoznawanie przedmiotów na podstawie obrazków. Uzupełnianie obrazków z brakującymi elementami.
- Rozwój umiejętności orientacji przestrzennej: Budowanie według wzoru z klocków lub innych elementów. Znajdowanie drogi w labiryncie lub mapce.
- Analiza i rozumienie: Opowiadanie historii na podstawie serii obrazków. Rozpoznawanie emocji na obrazkach i opisywanie sytuacji wywołujących te emocje.
- Zmysł wzroku i koordynacja: „Zgadnij, co to jest?” – identyfikowanie przedmiotów na podstawie fragmentów obrazków. Rysowanie z pamięci obrazków, które zostały wcześniej pokazane.
- Kolorowanie i wypełnianie: Kolorowanie według określonych instrukcji. Malowanie według wzoru z konturami obrazków.
- Rozpoznawanie dźwięków: Odgrywanie różnych dźwięków (np. dźwięki zwierząt, odgłosy pojazdów) i proszenie dziecka o ich rozpoznanie. Odtwarzanie serii dźwięków i proszenie dziecka o ich zapamiętanie oraz odtworzenie.
- Analiza i rozróżnianie dźwięków: Dopasowywanie nagranych dźwięków do odpowiednich obrazków lub sytuacji. Klasyfikowanie dźwięków według źródła (np. naturalne vs. sztuczne) lub cech (np. głośne vs. ciche).
- Ćwiczenia z melodią i rytmem: Odtwarzanie prostych rytmów przy użyciu klaskania lub bębenków i proszenie dziecka o ich powtórzenie: Odtwarzanie znanych melodii i proszenie dziecka o ich rozpoznanie lub odtworzenie.
- Ćwiczenia z uwagą słuchową: Wysłuchiwanie i powtarzanie prostych zdań lub słów, które są odgrywane przez dorosłego. Wykonywanie poleceń na podstawie słuchanych instrukcji, takich jak „przesuń w lewo” lub „zrób trzy kroki do przodu”.
- Ćwiczenia z rozumieniem mowy: Odpowiadanie na pytania zadane przez dorosłego na podstawie usłyszanej informacji. Dokończenie zdania lub historii na podstawie usłyszanej części.
- Ćwiczenia z różnicowaniem dźwięków: Rozróżnianie dźwięków o różnych wysokościach, tonach i głośności, np. „wysoki” vs. „niski”. Selekcja i skupianie się na określonych dźwiękach w szumie tła, np. „znajdź dźwięk dzwonka”.
- Ćwiczenia z pamięcią słuchową: Odtwarzanie sekwencji dźwięków w tej samej kolejności, w jakiej były prezentowane. Zapamiętywanie i odtwarzanie słuchanych fraz lub melodii.
- Ćwiczenia z rozpoznawaniem mowy: Rozpoznawanie i nazywanie słów wypowiadanych przez dorosłego na podstawie usłyszanych dźwięków. Rozumienie i interpretowanie mowy w kontekście, np. odgadywanie emocji na podstawie tonu głosu.
- Ćwiczenia z tworzeniem dźwięków: Używanie instrumentów muzycznych lub przedmiotów codziennego użytku do tworzenia różnych dźwięków. Naśladowanie dźwięków odtwarzanych przez dorosłego, np. odgłosy zwierząt, pojazdów.
- Ćwiczenia z analizą rytmiczną: Uderzanie w rytm podawany przez dorosłego za pomocą różnych instrumentów perkusyjnych. Klaskanie w rytm muzyki lub w rytm podawany przez dorosłego.
- Ćwiczenia z różnorodnością dźwięków: Rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne źródła, np. dzwonek, syreny, dźwięki przyrody. Eksperymentowanie z różnymi dźwiękami, np. łączenie różnych dźwięków i ocenianie ich efektów.
- Ćwiczenia z narracją dźwiękową: Słuchanie opowiadań lub historii i odpowiadanie na pytania dotyczące treści. Tworzenie prostych historii lub opowieści, używając dźwięków jako elementów narracyjnych.
- Ćwiczenia z wrażliwością na dźwięk: Zmienianie głośności dźwięków i ocenianie różnic w ich intensywności. Ćwiczenie koncentracji na dźwiękach w cichym otoczeniu i identyfikowanie delikatnych dźwięków.
- Ćwiczenia z percepcją przestrzenną dźwięków: Identyfikowanie kierunku, z którego pochodzi dźwięk, np. z lewej lub prawej strony. Ocenianie odległości źródła dźwięku na podstawie głośności i jakości dźwięku.
- Ćwiczenia z rozumieniem dźwięków w kontekście: Dopasowywanie dźwięków do sytuacji lub obrazków, np. odgłosy związane z określoną porą roku. Rozumienie i interpretowanie różnych tonów głosu oraz ich emocjonalnych znaczeń.
- Zabawy z plasteliną i ciastoliną: Ugniatanie, wałkowanie i formowanie różnych kształtów. Tworzenie figurek, zwierząt lub prostych przedmiotów.
- Rysowanie i kolorowanie: Rysowanie prostych kształtów, wzorów i linii. Kolorowanie w precyzyjnych konturach.
- Pisanie i ścieranie: Pisanie liter, cyfr i słów na tablicy suchościeralnej lub papierze. Ćwiczenia ścierania i poprawiania błędów.
- Wklejanie i wycinanie: Wycinanie prostych kształtów z papieru. Wklejanie wyciętych kształtów do odpowiednich miejsc na kartce.
- Zabawy z klockami i puzzlami: Budowanie konstrukcji z klocków. Rozwiązywanie układanek i puzzli o różnych poziomach trudności.
- Zabawy z guziczkami i zapięciami: Przewlekanie guziczków na sznurek. Zapinanie i odpinanie guzików oraz rzepów.
- Układanie i sortowanie przedmiotów: Sortowanie przedmiotów według kształtu, koloru lub rozmiaru. Układanie przedmiotów w określonym porządku lub wzorze.
- Zabawy z małymi przedmiotami: Chwytanie, trzymanie i manipulowanie małymi przedmiotami (np. koralikami). Używanie szczypczyków lub łyżeczek do przenoszenia drobnych elementów.
- Gry zręcznościowe: Zabawy z piłkami sensorycznymi, które wymagają toczenia, łapania i rzucania. Zabawy w przelewanie wody z jednego naczynia do drugiego.
- Ćwiczenia z gumkami i sprężynami: Rozciąganie i ściskanie gumek i sprężyn. Przewlekanie gumek przez palce lub naciąganie na różne przedmioty..
- Wykonywanie origami: Składanie papieru w różne kształty i figury. Tworzenie prostych i bardziej skomplikowanych modeli origami.
- Zabawy z klejem i farbami: Naklejanie różnych materiałów na kartkę papieru. Malowanie palcami lub pędzlami z precyzyjnym kontrolowaniem nacisku.
- Ćwiczenia z nakrętkami i śrubami: Kręcenie nakrętek i śrub w odpowiednich miejscach. Przenoszenie i układanie małych śrubek w określonym porządku.
- Układanie puzzli: Układanie puzzli o różnych motywach i poziomach trudności. Wykonywanie układanek przestrzennych.
- Klocki i konstrukcje: Budowanie struktur z klocków o różnych kształtach.
- Ćwiczenia z mapami i planami: Odczytywanie prostych map i planów, orientacja w terenie na podstawie map. Rysowanie planów pokoju lub przestrzeni z uwzględnieniem proporcji i układu.
- Zabawy z figurami geometrycznymi: Sortowanie i dopasowywanie figur geometrycznych do odpowiednich miejsc w szablonach. Układanie kształtów w określone wzory lub kontury.
- Gry planszowe: Gry planszowe wymagające ruchu po planszy, np. gry planszowe z rzutkami i poruszaniem się po planszy.
- Ćwiczenia z formami 3D: Składanie modeli przestrzennych z papieru, np. origami 3D. Budowanie modeli z materiałów takich jak karton, gips czy drewniane patyczki.
- Konstrukcje z klocków: Rozwiązywanie zadań polegających na budowaniu struktur z klocków według wzoru. Tworzenie trójwymiarowych budowli z klocków.
- Ćwiczenia z wyobraźnią przestrzenną: Wizualizacja przedmiotów lub przestrzeni w wyobraźni, np. zamykanie oczu i wyobrażanie sobie przejścia przez pomieszczenie.
- Zabawy z orientacją w terenie: Organizowanie prostych tras na podwórku lub w domu z oznaczeniami do przejścia. Rysowanie mapek do prawdziwych tras i odnajdywanie punktów orientacyjnych.
- Ćwiczenia z kierunkami i odległościami: Rozpoznawanie kierunków (np. prawo, lewo, przód, tył) i odległości między przedmiotami. Wykonywanie ćwiczeń wymagających oceny odległości, np. rzucanie piłką do celu..
- Wspólne zabawy ruchowe: Zabawy wymagające poruszania się w określony sposób, np. skakanie przez przeszkody, bieganie po określonym torze przeszkód.
- Ćwiczenia artykulacyjne: Powtarzanie dźwięków, sylab i słów wymawianych przez dorosłego. Ćwiczenie wydobywania dźwięków z użyciem różnych artykulacyjnych zabawek, takich jak grzechotki czy piszczałki.
- Ćwiczenia słuchu fonematycznego: Rozpoznawanie i nazywanie dźwięków, takich jak odgłosy zwierząt, pojazdów, itp. Dopasowywanie słów, które się rymują, lub tworzenie rymowanych wersów.
- Ćwiczenia wzbogacające słownictwo: Opisywanie obrazków lub zdjęć, wprowadzając nowe słowa i zwroty. Gra w słowa, np. „Co to jest?” lub „Znajdź słowo zaczynające się na literę X”.
- Ćwiczenia gramatyczne: Tworzenie zdań z użyciem podanych słów lub fraz. Uzupełnianie zdań z brakującymi wyrazami lub częściami mowy.
- Ćwiczenia komunikacyjne: Ćwiczenie prowadzenia prostych dialogów i rozmów z dorosłym lub rówieśnikami. Opowiadanie krótkich historii lub opowieści na podstawie obrazków.
- Ćwiczenia z kategoriami: Klasyfikowanie przedmiotów według kategorii, takich jak zwierzęta, rośliny, pojazdy. Grupowanie przedmiotów według określonych cech, np. koloru, kształtu.
- Ćwiczenia pamięci: Zapamiętywanie i powtarzanie sekwencji obrazków, dźwięków lub słów. Gra w memory z kartami, gdzie należy znaleźć pasujące pary.
- Ćwiczenia analityczne: Rozwiązywanie prostych zagadek i łamigłówek. Wykonywanie zadań na podstawie podanych instrukcji, np. budowanie modelu z klocków według wzoru.
- Ćwiczenia z wyobraźnią: Tworzenie opowieści na podstawie losowo wybranych obrazków lub słów. Zabawy polegające na odgrywaniu ról lub wymyślaniu nowych scenariuszy.
- Ćwiczenia z oceną i wnioskowaniem: Podejmowanie decyzji na podstawie dostępnych informacji lub wskazówek. Wnioskowanie na podstawie obserwacji, np. przewidywanie, co wydarzy się dalej w historii.
- Ćwiczenia z rozwiązywaniem problemów: Rozwiązywanie prostych problemów codziennych, takich jak planowanie dnia czy organizacja przestrzeni. Symulowanie różnych scenariuszy i wybieranie najlepszych rozwiązań.
- Ćwiczenia z kreatywności: Tworzenie rysunków i obrazów na podstawie wyobraźni. Wykonywanie projektów artystycznych lub rękodzielniczych.